Over het HEXACO-model

Het HEXACO-model is een verbeterde versie van het Big Five persoonlijkheidsmodel. Beide modellen vinden hun oorsprong in de lexicale onderzoekstraditie. Hierin wordt gesteld dat alle woorden die van belang zijn gebleken om verschillen tussen individuen te beschrijven hun weerslag hebben gekregen in de taal. Anders gezegd: voor alle mogelijke persoonlijkheidseigenschappen die er toe doen is in de loop van de eeuwen wel een woord bedacht. Daarbij moet worden gedacht aan adjectieven zoals ‘uitbundig’, ‘vriendelijk’, ‘chaotisch’ of ‘nerveus’. In het Nederlands bestaan er meer dan 1000 van dit soort eigenschaps-adjectieven die samen het complete domein van de persoonlijkheid vormen. Omdat sommige adjectieven onderlinge verwantschap vertonen (bijvoorbeeld chaotisch en slordig) of juist tegengesteld zijn (bijvoorbeeld ‘netjes’ versus ‘slordig’) kunnen deze met hulp van factoranalyse worden teruggebracht tot een optimaal aantal basisdimensies die het hele domein van de persoonlijkheid samenvatten. Tot aan het einde van de vorige eeuw werd gedacht dat dit er vijf waren. Deze dimensies  zouden bekend worden onder de naam ‘Big Five’.

Echter, na heranalyses van de oorspronkelijke datasets waar de Big Five uit zijn voortgekomen is sinds het begin van de 21e eeuw overtuigend bewijs geleverd dat het persoonlijkheidsdomein niet uit vijf maar uit zes basisdimensies bestaat. Deze dimensies zijn in verschillende culturen en talen, waaronder het Nederlands, teruggevonden. Zij hebben de onderstaande labels meegekregen die samen het acroniem HEXACO vormen:

• H. Honesty-Humility /     Integriteit
• E. Emotionality /     Emotionaliteit
• X. eXtraversion /     Extraversie
• A. Agreeableness /     Verdraagzaamheid
• C. Conscientiousness /     Consciëntieusheid
• O. Openness to Experience / Openheid voor ervaringen

De belangrijkste verandering ten opzichte van het Big Five-model is dat het HEXACO-model een belangrijke extra dimensie bevat die in het Engels ‘Honesty-Humility’ heet en in het Nederlands ‘Integriteit’ wordt genoemd.  Met deze dimensies (die bestaat uit adjectieven als ‘oprecht’, ‘eerlijk’ en ‘betrouwbaar’ versus ‘verwaand’,  ‘leugenachtig’ en ‘hebberig’) wordt een completere beschrijving van het persoonlijkheidsdomein geboden dan eerder met de Big Five mogelijk was.

HEXACO PI-R persoonlijkheidsvragenlijst

De grondleggers van het HEXACO-model, Michael Ashton en Kibeom Lee, ontwikkelden een uitgebalanceerde vragenlijst die de HEXACO-dimensies op een betrouwbare en valide manier meet: De HEXACO PI-R (voluit de HEXACO Personality Inventory-Revised). De Nederlandse bewerking en validering van de HEXACO PI-R is gedaan door Prof. Dr. Reinout de Vries van de Vrije Universiteit Amsterdam. 

Op basis van het onderzoek dat sindsdien heeft plaatsgevonden kan worden gesteld dat de HEXACO PI-R de meest complete en best onderbouwde persoonlijkheidsvragenlijst is die momenteel verkrijgbaar is. Uit verschillende studies blijkt bovendien dat met de HEXACO-persoonlijkheidsvragenlijst betere voorspellingen kunnen worden gedaan over gedrag dan voorheen, met name over uitkomstmaten die gerelateerd zijn aan integriteit, zoals moreel handelen en contraproductief werkgedrag.

Doel, doelgroep en praktische informatie:

• De HEXACO PI-R kan worden ingezet als hulpmiddel bij selectie, coaching/loopbaanadvisering, ontwikkel- en potentieel-assessments.
• Het invullen van de HEXACO-208 duurt ongeveer 35 minuten. De verkorte versie duurt de helft hiervan.
• Niveau: MBO, HBO, WO.
• De HEXACO PI-R is te gebruiken voor uiteenlopende functies en in verschillende sectoren. In de afgelopen jaren is de HEXACO PI-R ingezet bij o.a. (aankomend) leidinggevenden, managers, medewerkers belastingdienst en douane, vuurwapendragers, handhavers, beveiligers, accountants, schoolleiders, werkzoekenden, rechters, generaals en burgemeesters.  
• Benodigdheden: PC, laptop of tablet met internetverbinding.

HEXACO-versies:

De volgende versies van de HEXACO PI-R zijn in het Nederlands en Engels beschikbaar:

• HEXACO-208 (zelfbeoordeling met 208 vragen)
• HEXACO-208 (ander-beoordeling, volledige vragenlijst)
• HEXACO-104 (halflange versie met 104 vragen, zelfbeoordeling)
• HEXACO-104 (halflange versie, anderbeoordeling)
• HEXACO SPI (vereenvoudigde versie, alleen NL)

Veruit de meest ingezette versie is de zelfbeoordelingsversie met 208 vragen. Kenmerkend voor deze versie is dat naast de schaalscores ook op de subschalen wordt gerapporteerd. De verkorte HEXACO-104 (met 104 vragen) rapporteert alleen op de zes hoofddimensies.

Naast de zelfbeoordelingsversies zijn er ook versies beschikbaar die door anderen kunnen worden ingevuld over de hoofdpersoon. Ten slotte is er een vereenvoudigde Nederlandse versie beschikbaar voor deelnemers die de Nederlandse taal niet goed machtig zijn.

Meetpretentie HEXACO PI-R:

HEXACO PI-R heeft de meetpretentie om een compleet beeld van de persoonlijkheid te geven, samengevat in zes schaalscores (en in het geval van de 208-versie ook 26 subscores). Met de schaal Integriteit, in combinatie met andere schalen, is het mogelijk om gerichte en onderbouwde uitspraken te doen over de ‘dark side of personality’ en risico’s op contraproductief gedrag.  

De schaalscores worden hieronder nader omschreven:

• H. Integiteit (Honesty-Humility):

De schaal Integriteit heeft betrekking op de mate waarin personen oprecht, rechtvaardig en bescheiden zijn en hebzucht vermijden.

Personen die hoog scoren op Integriteit zijn niet geneigd anderen te manipuleren voor persoonlijk gewin en regels te overtreden, en zijn relatief ongeïnteresseerd in weelde, luxe, sociale status en privileges. Personen die laag op deze schaal scoren zetten zichzelf op de eerste plaats, zijn gehecht aan materiële zaken, kunnen de verleiding moeilijker weerstaan om regels te overtreden als ze er zelf beter van worden, en zullen eerder vleien als dit helpt om persoonlijke doelen te realiseren.

• E. Emotionaliteit (Emotionality)

Emotionaliteit heeft betrekking op de mate waarin personen angstig, bezorgd, afhankelijk en sentimenteel zijn.

Personen die hoog scoren op Emotionaliteit zijn eerder ongerust, bezorgd en bang als er gevaar dreigt of als er druk op ze wordt uitgeoefend. Daarnaast hebben ze een relatief grotere behoefte aan emotionele steun van anderen en zijn in relaties met anderen eerder geneigd mee te leven met andermans zorgen. Personen die laag op deze schaal scoren voelen zich minder emotioneel, meer afstandelijk en onafhankelijk in persoonlijke relaties. Zij hebben de neiging om weinig angst te voelen in stresserende of gevaarlijke situaties.

• X. Extraversie (eXtraversion)

Extraversie heeft betrekking op de mate waarin personen levenslust en waardering voor zichzelf hebben, sociale situaties opzoeken en zich comfortabel voelen in dergelijke situaties.

Personen die hoog scoren op Extraversie voelen zich relatief op hun gemak als ze leiding moeten geven aan of moeten presenteren voor een groep mensen. Zij houden van sociale bijeenkomsten en interacties, voelen zich over het algemeen positief over zichzelf en zijn positief en enthousiast op sociale bijeenkomsten en interacties. Personen die laag op deze schaal scoren zijn geneigd zich gereserveerd op te stellen tijdens sociale bijeenkomsten. Ze denken dat ze niet populair zijn en ze voelen zich minder levendig en enthousiast en niet op hun gemak als ze in het middelpunt van de aandacht staan. Ze lopen over het algemeen niet erg warm voor sociale activiteiten.

• A  Verdraagzaamheid (Agreeableness)

Verdraagzaamheid heeft betrekking op de mate waarin personen zachtaardig, vergevingsgezind, aanpassingsbereid en geduldig zijn.

Personen die hoog scoren op Verdraagzaamheid hebben de neiging om compromissen te sluiten en samen te werken met anderen, anderen mild te beoordelen, naar anderen toe rustig te blijven, boosheid onder controle te houden, en onrecht dat is aangedaan te vergeven. Personen die laag op deze schaal scoren worden eerder boos als ze zich benadeeld voelen en houden vaker een wrok tegen mensen die hen beledigd of bedrogen hebben. Ze zijn vaker kritisch ten aanzien van andermans beperkingen en hebben de neiging hun eigen mening koppig te verdedigen.

• C.  Consciëntieusheid (Conscientiousness)

Consciëntieusheid heeft betrekking op de mate waarin personen ordelijk, ijverig, perfectionistisch en bedachtzaam zijn.

Personen die hoog scoren op Consciëntieusheid zijn eerder geneigd zaken te organiseren (zowel tijd als de fysieke omgeving), gedisciplineerd en doelgericht te werken, perfectie en accuratesse na te streven en beslissingen grondig te overdenken. Personen die laag op deze schaal scoren staan relatief onverschillig tegenover de mate waarin hun omgeving op orde is en houden zich minder sterk aan tijdschema’s. Ze maken zich niet erg druk om fouten in het werk, streven geen uitdagende of moeilijke doelen na en nemen impulsief beslissingen.

• O. Openheid voor Ervaringen (Openness to Experience)

Openheid voor Ervaringen heeft betrekking op de mate waarin personen esthetiek waarderen en weetgierig, creatief en onconventioneel zijn.

Personen die hoog scoren op Openheid voor Ervaringen zijn geneigd te genieten van kunst en de natuur, zijn eerder op velerlei terreinen weetgierig, zijn geïnteresseerd in onconventionele ideeën en mensen en zijn eerder geneigd hun fantasie te gebruiken. Personen die laag op deze schaal scoren zijn niet onder de indruk van kunst en zijn minder geïnteresseerd in sociale wetenschappen of natuurwetenschappen. Ze zijn niet geneigd creatieve beroepen te kiezen en voelen zich niet erg aangetrokken tot buitenissige of radicale ideeën en mensen.

Psychometrische eigenschappen HEXACO PI-R

Over HEXACO zijn meer dan 1000 onderzoekspublicaties verschenen en daarom zijn de onderstaande gegevens een zeer beperkte afspiegeling van wat er bekend is over de psychometrische eigenschappen van de HEXACO PI-R.  Voor meta-analytisch onderzoek naar psychometrische eigenschappen (betrouwbaarheid, zelf-ander overeenstemming, intercorrelaties en verbanden met demografische variabelen) met in totaal 316.133 participanten uit 549 onafhankelijke steekproeven verwijzen we naar Moshagen et al. (2019).

Betrouwbaarheid

De gemiddelde alpha van de Nederlandse HEXACO-PI-R domeinschalen is .88. De gemiddelde alpha van de verkorte versie (HEXACO-104) is .81. (De Vries, 2009)

Validiteit

Er is veel onderzoek gedaan naar de validiteit van de HEXACO (construct-, criterium-, incrementele validiteit), met name als het gaat om de donkere kant van persoonlijkheid.

De zogenaamde ‘dark triad’-eigenschappen ‘Machiavellisme’, ‘Narcisme’ en ‘Psychopathie’ kunnen bijvoorbeeld goed worden verklaard door een combinatie van HEXACO-dimensies, veel beter dan voorheen mogelijk was met de Big Five. Daarin speelt de factor Integriteit/Honesty-Humility steeds een hoofdrol. Omdat deze factor in de Big Five ontbreekt wordt de verklaarde variantie duidelijk overtroffen door HEXACO.

Er is ook veel onderzoek gedaan naar de samenhang van HEXACO met contraproductief werkgedrag, in de literatuur ook wel Counterproductive Work Behavior (CWB) genoemd. Contraproductief werkgedrag is een verzamelnaam van werkgedrag dat tegen het belang van de organisatie ingaat en dat de werksfeer ondermijnt, bijvoorbeeld ongeoorloofde afwezigheid, pesten, kwaadspreken, manipuleren, schelden, diefstal, intimidatie en sabotage. Dit contraproductieve gedrag blijkt goed te kunnen voorspeld met de HEXACO persoonlijkheidsvragenlijst, vooral dankzij de Integriteits-schaal (Honesty-Humility). Een belangrijke publicatie in dit onderzoek komt van Anglim en collega’s (2018) omdat hierin de voorspellende waarde van HEXACO voor contraproductief gedrag werd aangetoond in zowel ‘low stakes’ als in ‘high stakes’ selectiecontext. Overigens blijkt uit datzelfde onderzoek dat de HEXACO-vragenlijst niet alleen contraproductief gedrag maar ook pro-sociaal gedrag (Organizational Citizenship) voorspelt.

Normering HEXACO PI-R

In november 2023 zijn de normgroepen uitgebreid en geactualiseerd. Deze nieuwe normen kunnen in zowel  decielen/kwintielen als in stanines worden weergegeven. Het betreft de volgende normgroepen: 

• Algemene bevolking (n=2351)
• Loopbaannormen (n=882)
• Ontwikkelnormen (n=1948)
• Selectienormen (n=1835)

Bijzonderheden en toegevoegde waarde HEXACO PI-R:

- HEXACO geeft de meest complete beschrijving van persoonlijkheid, inclusief de donkere kant van persoonlijkheid.  

- Met hulp van de schaal Integriteit/Honesty-Humility kunnen, in combinatie met de andere HEXACO-schalen, risico’s worden gesignaleerd op dysfunctioneel en contraproductief gedrag (zoals machtsmisbruik, ongeoorloofde afwezigheid, pesten, kwaadspreken, manipuleren, diefstal, corruptie, intimidatie en sabotage).

- HEXACO PI-R is wereldwijd één van de best onderzochte persoonlijkheidsvragenlijsten die verkrijgbaar is en bezit uitstekende psychometrische eigenschappen.  

- Er is een uitgebreide handleiding beschikbaar van de Nederlandstalige HEXACO PI-R (De Vries, Barends & Koch, 2023). In ruim 200 pagina's wordt uitleg gegeven over de theoretische achtergrond van het HEXACO-model, het gebruik van de HEXACO-vragenlijst, interpretatie van de HEXACO PI-R (inclusief voorbeeldprofielen) en stevige onderbouwing van de betrouwbaarheid en validiteit met gepubliceerde onderzoeksresultaten.

- De HEXACO PI-R is geregistreerd bij de COTAN, de commissie testaangelegenheden van het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) die de kwaliteit van tests en vragenlijsten beoordeelt. 

Referenties:

Ashton, M. C., & Lee, K. (2008). The HEXACO model of personality structure and the importance of the H factor. Social and Personality Psychology Compass, 2, 1952-1962.

Ashton, M. C., & Lee, K. (2008). The prediction of Honesty-Humility-related criteria by the HEXACO and Five-Factor models of personality. Journal of Research in Personality, 42, 1216-1228.

Anglim, J., Lievens, F., Everton, L., Grant, S. L., & Marty, A. (2018). HEXACO personality predicts counterproductive work behavior and organizational citizenship behavior in low-stakes and job applicant contexts. Journal of Research in Personality, 77, 11-20.

De Vries, R. E., & van Gelder, J. L. (2015). Explaining workplace delinquency: The role of Honesty–Humility, ethical culture, and employee surveillance.Personality and Individual Differences, 86, 112-116.

De Vries, R. E., Ashton, M. C., & Lee, K. (2009). De zes belangrijkste persoonlijkheidsdimensies en de HEXACO Persoonlijkheidsvragenlijst. Gedrag en Organisatie, 22, 232-274.

De Vries, R. E., Barends, A.J., & Koch, B.P.N. (2023). Handleiding Nederlandstalige HEXACO-PI-R. Vrije Universiteit Amsterdam.

De Vries, R. E., De Vries, A., & Feij, J. A. (2009). Sensation seeking, risk-taking, and the HEXACO model of personality. Personality and Individual Differences, 47, 536-540.

Hilbig, B. E., & Zettler, I. (2015). When the cat’s away, some mice will play: A basic trait account of dishonest behavior. Journal of Research in Personality, 57, 72–88.

Lee, K., & Ashton, M. C. (2014). The Dark Triad, the Big Five, and the HEXACO model. Personality and Individual Differences, 67, 2-5.

Lee, K., Ashton, M. C., Morrison, D. L., Cordery, D., & Dunlop, P. D. (2008). Predicting integrity with the HEXACO personality model: Use of self- and observer reports. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 81, 147-167.

Lee, K., & Ashton, M. C. (2005). Psychopathy, Machiavellianism, and Narcissism in the Five-Factor Model and the HEXACO model of personality structure. Personality and Individual Differences, 38, 1571-1582.

Lee, K., Ashton, M. C., & De Vries, R. E. (2005). Explaining workplace delinquency and integrity with the HEXACO and Five-Factor Models of personality structure. Human Performance, 18, 179-197.

Lee, K. & Ashton, M. C. (2004). Psychometric properties of the HEXACO personality inventory. Multivariate Behavioral Research, 39, 329-358.

Moshagen, M., Thielmann, I., Hilbig, B. E., & Zettler, I. (2019). Meta-analytic investigations of the HEXACO Personality Inventory(-Revised): Reliability generalization, self–observer agreement, intercorrelations, and relations to demographic variables. Zeitschrift für Psychologie, 227(3), 186–194.